Có 1 thực tế là, sau khi tai nạn xảy ra, những nạn nhân trông rất “khủng khiếp” với máu me đầy người thì lại “nhẹ hều” trong khi những người còn “nguyên đai nguyên kiện”, trên người có lúc chẳng thấy vết thương nào nhưng thực ra họ đang bị đe dọa tính mạng bởi những tổn thương âm thầm của cái gọi là “hội chứng vùi lấp”.
Hội chứng vùi lấp (crush syndrome) còn được gọi là hội chứng tiêu cơ vân do chấn thương hay hội chứng Bywater là một tình trạng lâm sàng xuất hiện sau 1 chấn thương đụng giập khối cơ tại các chi và thân mình với ước tính khối lượng cơ khoảng 74% ở chi dưới, 10% ở chi trên và 9% tại thân mình.
Cần nhanh chóng tiến hành sơ cứu hồi sức hô hấp cho nạn nhân ngay khi vừa đưa ra khỏi đống vùi lấp.
Hội chứng vùi lấp rất thường gặp sau những vụ tai nạn mà nạn nhân bị đè ép như trong các vụ sạt lở đất, sập hầm mỏ, sập tường nhà, tai nạn xe cộ, ngã từ trên cao xuống, động đất, nạn nhân trong các vụ nổ mìn; nổ bom (bao gồm cả chấn thương gián tiếp do sóng xung kích của vụ nổ)... Sau mỗi trận động đất, người ta đã thống kê thấy có đến trên 50% số nạn nhân có tổn thương của hội chứng vùi lấp và gần một nửa trong số này cần được lọc máu cấp cứu do suy thận cấp.
Những thương tổn gây ra
Thương tổn căn bản của hội chứng vùi lấp là những tổn thương cơ do đụng giập. Các bó cơ bị chấn thương, xuất huyết, chảy máu. Các tế bào cơ bị vỡ giải phóng ra myoglobin, các chất điện giải như kali, canxi, phosphate, thromboplastin, creatine và creatine kinase. Các chất này hoạt hóa quy trình viêm tại chỗ và tràn về máu hoạt hóa tạo hàng loạt các phản ứng viêm giải phóng các chất trung gian của quá trình viêm (các cytokine) cũng như các chất hoạt mạch gây sốc, tắc nghẽn ống thận làm thận bị suy cấp. Việc các mao mạch bị tổn thương khiến những phần cơ đã đụng giập bị thiếu máu nên nhanh chóng nhất hoại tử, nhiễm khuẩn, viêm nhiễm phù nề. Sau đó, hệ thống tuần hoàn được tái lập lại và kết quả là hàng loạt “chất độc” từ vùng cơ chết tràn vào máu gây nên một bệnh cảnh lâm sàng hết sức nặng nề.
Và di chứng để lại...
Sau 1 chấn thương có đè ép, nạn nhân được đưa ra từ đống đổ nát, từ xe cộ bị tai nạn... có thể vẫn tỉnh táo, thậm chí vẫn đi lại được và trên người chỉ đơn giản có vết bầm tím, xây xát mà không có vết thương to nào. Nhưng sau đó 1 vài giờ, nạn nhân bắt đầu thấy mệt, tim đập nhanh, da xanh tái, đầu chi lạnh, vã mồ hôi, đau cơ toàn thân sau đó rơi vào tình trạng sốc: mạch nhanh, huyết áp tụt. Sau lúc được hồi sức, huyết áp có thể lên chút ít nhưng nước tiểu bệnh nhân bắt đầu ít dần, màu đỏ sậm hoặc như màu bia đen (có myoglobin do cơ giải phóng ra). Trong vòng từ 24 - 48 giờ, bệnh nhân rơi về tình trạng sốc nặng với biểu hiện nhiễm độc, rối loạn nước điện giải (tăng kali, hạ canxi máu) và thăng bằng kiềm toan (pH máu giảm - toan máu nặng). Song hành với tình trạng này luôn có những rối loạn nhịp tim thường trực do toan máu và nâng cao kali, hạ canxi máu. Bệnh cảnh lâm sàng sẽ càng tồi hơn nếu như bệnh nhân có kèm các chấn thương khác như đụng giập phổi, gãy xương lớn, chấn thương tạng...
Sơ cứu chấn thương cổ chân do vùi lấp.
Những việc cần làm ngay
Nhanh chóng tiến hành hồi sức hô hấp nạn nhân bằng các phương pháp như cho dẫn lưu tư thế, thở ôxy hoặc thở máy; hồi sức tuần hoàn bằng bù đủ dịch, cho các thuốc vận mạch để nâng huyết áp lên và phần cơ bản không thể thiếu đó là đánh giá ngay khả năng suy thận cấp thông qua định lượng men CK máu, myoglobin niệu và lượng nước tiểu hàng giờ để tiến hành bài niệu cưỡng bức hoặc lọc máu sớm. Trong những trường hợp có sốc nặng và rối loạn thăng bằng kiềm toan nhiều, lọc máu thường xuyên là một tin tưởng lựa chọn tốt. Có thể cắt lọc gặt đi những chỗ cơ bị đụng giập, hoại tử nhiều để tránh giải phóng các chất độc vào máu và bội nhiễm thêm vi khuẩn. Kết hợp điều trị những thương tổn phối hợp như gãy xương, đụng giập phổi, vỡ tạng... nếu có.
Phòng tránh thảm hoạ do bị vùi lấp chủ yếu là việc dự bộ phận các tai nạn giao thông, tai nạn lao động, tai nạn sinh hoạt cũng như có phương án bộ phận tránh rất tốt những thảm họa thiên nhiên như động đất, sạt lở đồi núi... Việc Quan tâm phát hiện sớm các dấu hiệu của hội chứng vùi lấp để điều trị kịp thời ngay lúc chưa có suy thận cấp cũng là một biện pháp rất tốt làm giảm mức độ nặng của bệnh.
TS.BS. Vũ Đức Định
0 comments:
Post a Comment